سفره قلمکار

هنر ((قلمکار)) که هنوز در یکی دو شهر و شهرک ایران رواجی دارد ، بازمانده هنری است که در قرن دوازدهم هجری (دوره صفویه) به کمال رسید و تا پایان قرن سیزدهم و یکی دو دهه دیگر یکی از درخشانترین نمونه های هنر تزیینی سرزمین ما بود .
می توان فاصله اوایل قرن دهم تا سیزدهم هجری قمری را اوج تکامل نقش بر پارچه دانست دراین دوره اکثر مردم از اینگونه پارچه ها که به قلمکار معروف شده بود استفاده می کردند و از آن جهت تهیه انواع پوشاک و پرده و سفره و سجاده و غیره و خصوصاً به منظور تزئین مجالس سوگواری استفاده می نمودند و صادرات آن نیز رونق داشت .تحقیقاً نقوش این پارچه ها بیشتر عبارت بوده از نقوش اسلیمی و گل و بته و مناظر شکار و چوگان و داستانهای قرآنی و حماسی ایران که بعضی با قالب و برخی بصورت نقاشی بر روی پارچه انجام می گرفته است . تا اواخر قاجار بیشتر پرده ها و سجاده ها و روپوش تاقچه ها و وسایل حمام و بقچه و تمام این ها با دست نقاشی می شد . با گذشت زمان و نیاز فراوان به محصول بیشتر و ارزانتر ، کار با قلم از رواج افتاد و روش استفاده از قالبهای چوبی جای آن را گرفت .

در ایران شهرهای تبریز ، اصفهان ، رشت ، کاشان و مشهد پارچه هایی با تصاویر آدمی و بدست نقاشان معروف دوره صفوی تهیه می گردید . از اواخر قرن یازدهم بدلیل مشکلات اقتصادی ، مردم به پارچه های ارزان قیمتی نظیر قلمکار که خصوصاً در کاشان بافته می شد روی آوردند به مرور اصفهان مرکز رواج انواع پارچه های قلمکارشد . بازار قیصریه که پس از حمله مغول مرمت و بازسازی گردید به صورت مرکز تجمع هنرمندان و چیت سازان درآمد . در این زمان استفاده از قالب نیز برای نقش زدن بر پارچه رایج گردید . 

پس از آنكه شهر اصفهان به پایتختی صفویان انتخاب شد هنرمندان و صنعتگران از اقصی نقاط ایران به این شهر روی آوردند و به تولید و عرضه محصولات مختلف پرداختند. یكی از این هنرها قلمكــار است. در این هنر با استفــاده از قالبهای ویژه كه هریك نقـش و نگار زیبا و دلنشینی دارنــد نقش اندازی بــر روی پارچه صورت می گیرد. این هنر در عصر صفویه به اوج خود رسید. بدانگونه كه در این دوره بیشتر لباسهای نه و مردانه از پارچه های قلمكار تهیه می شد. این پارچه ها در آن عهد شهرت فراوان داشتند. نقشهای قلمكار در ابتدا شامل نقوش سنتی ایران همانند اسلیمی و گلهای چند پر مجلسی می شد كه از مینیاتور برگرفته می شد. اما در اواخر دوران قاجار با تحولی كه در نقاشی آن زمان به وجود آمد عده ای بر آن شدند تا نقاشی های عامیانه و مردمی رایج آن روزگار را نیز وارد قلمكار كنند .

به جز جاذبه های تاریخی و سازه های مختلف که در گوشه گوشه این خاک قد علم کرده اند، ایران زیبایی های دیگری نیز دارد که در میان روزمرگی های مان آنها را به دست فراموشی می سپاریم. این جاذبه ها صنایع دستی هستند که همانند بناها نمودی از درهم آمیختگی عشق و هنرند. دستان بسیاری در هر شهر و دیار به کار مشغولند تا جلوه هایی تازه خلق کنند و هنر را در این خاک زنده نگاه دارند. برخی از این هنرها به حدی شاخص و قابل توجه هستند که نمی توان به سادگی از کنار آنها گذشت؛ باید ساعت ها ایستاد و به نقش و نگارشان چشم دوخت. 

اصفهان را همه به خوبی می شناسیم و تعریفش را بسیار شنیده ایم. این شهر دیدنی های تاریخی متنوعی را در خود دارد که بیشتر آنها شاهکاری از دوره صفویه به شمار می روند. قدم به بازار این شهر که بگذارید در دنیای رنگ و نقش غرق می شوید و در هر قدم شگفتی تازه ای را می بینید. رنگ آبی میناکاری ها به خوبی در قاب چشمان تان جا خوش می کنند و یا طلاهای درخشان و نفیس شما را به خود خیره می سازند. امروز می خواهیم به دنیای صنایع دستی این شهر قدم بگذاریم و برای تان از قلمکاری روی پارچه، این هنر چشم نواز، سخن بگوییم. 

با کارناوال همراه باشید تا یکی از مهم ترین صنایع دستی ایران را بشناسید.

مشاوره مهاجرت و ویزا

بلیط هواپیما

هتل ترنج کیش

Photo by : Unknown

آشنایی با قلمکاری | هنری از نصف جهان

اگر در بازار اصفهان به راه بیفتید، پارچه هایی پر نقش و نگار توجه تان را به خود جلب خواهد کرد و با کمی پرس و جو خواهید فهمید که اینها حاصل هنر قلمکاری یا قلمکارسازی هستند. قلمکاری هنر چاپ یا نقش زدن بر روی پارچه است که برخی از آن با عنوان چیت سازی یاد می کنند. این پارچه کاربردهای متفاوتی دارد که عبارتند از: رومیزی، روتختی، سجاده، سفره، روسری، کیف، رویه لحاف، رویه پشتی، دستمال و كتیبه هایی برای تزیین مجالس سوگواری.

چرا قلمکاری؟ چرا چیت سازی؟

شاید برای شما هم این سوال پیش بیاید که چرا از این هنر با دو عنوان یاد می شود. دلیل این تفاوت، تغییراتی هستند که صنعت قلمکاری به خود دیده است. وجه تسمیه این هنر به نوع تولید و نحوه ساخت آن باز می گردد. در بدو پیدایش این صنعت کار نقش اندازی بر روی پارچه‌ های پنبه‌ ای و احتمالا ابریشمی با قلم صورت می گرفت و در واقع طرح، با هنر نقاشی بر روی پارچه پیاده می شد. نیاز به سرعت زیاد در تولید پارچه قلمکار باعث شد تا استفاده از قالب برای کلیه طرح‌ها و نقوش رایج شود و نام چیت سازی را به خود بگیرد. البته چیت سازی به طور کلی همان چاپ روی پارچه است و به عنوان یک غلط مصطلح معادل پارچه قلمکار به کار برده می شود.

Ehsan Jazini

Zahra Baghban | IRNA

عکاسخانه کارناوال

هتل های مشهد

تور کیش ارزان

تاریخچه قلمکاری

قلمکاری هنر ایجاد نقش بر روی پارچه است و کهن ترین قالب های نقش زدن روی پارچه که در ایران شناخته شده اند، سه قالب تراشیده از سنگ هستند. این قالب ها به همراه آثار سفالی سده های چهارم و پنجم هجری در حفاری های نیشابور کشف شده اند.

یکی از دلایل شکل گیری قلمکاری در ایران را موقعیت جغرافیایی آن می دانند. این سرزمین از یک سو به آسیای میانه و از سوی دیگر به دریای سیاه و مدیترانه دسترسی دارد و تبادلات و ارتباطات شرق و غرب از طریق آن امکان پذیر است. بسیاری از کارشناسان بر این باورند که قلمکار و قلمکارسازی از دوره ایلخانی در ایران مرسوم بود چرا که با ورود کالاهای چینی به ایران به ویژه در زمان مغول تقاضا برای کالاهای منقوش به سبک چینی در ایران افزایش یافت. نساجان و نقاشان ایرانی به تقلید از این طرح ها روی آوردند و به این ترتیب پارچه قملكار که تا آن زمان به صورت محدود وجود داشت شکل منسجم تری به خود گرفت و با همكاری هنرمند و صنعتگر ایرانی تكامل و توسعه یافت. حمایت و پیشتیبانی خانان مغول باعث شد که پارچه‌های منقوش چینی در بازارهای ایران فروش خوبی پیدا کنند. ایرانی ها برای رقابت با چینی ها و جلب‌ نظر مغولان، نقاشی روی پارچه با قلم یا به اصطلاح قلمکار نقاشی و سپس چاپ قلمکار با قالب و مهر را ابداع کردند.

منبع : سفره قلمکار